Wolfgang Amadeus Mozart
ZAIDE
opera w dwóch aktach
Libretto – Johann Andreas Schachtner
PREMIERA: 9 grudnia 2006r.
Tematyka Orientu z nieodłączną intrygą haremową: historia branki – oblubienicy sułtana Solimana, która kocha skrycie i ze wzajemnością niewolnika Gomatza. Młodzi postanawiają uciec, w czym dopomaga im powiernik sułtana. W muzyce Zaide odnajdujemy niejedną perełkę Mozartowskiego stylu.
Znakomicie charakteryzuje ona postaci libretta, dając także solistom możliwość popisów wokalnych.
Inscenizacja i reżyseria: Wacław Jankowski
Kierownictwo muzyczne: Tadeusz Wicherek
Choreografia, kompozycja ruchu scenicznego: Jadwiga Leśniak – Jankowska
Scenografia, kostiumy: Katarzyna Mucha
ZAIDE – Kamila Kułakowska/Anna Stolarczyk/Anna Lichorowicz/(sopran)
GOMATZ – Maciej Gallas (tenor)
ALLAZIM – Przemysław Żywczok (baryton)
SOLIMAN – Paweł Fundament (tenor)
OSMIN – Michał Kutnik (baryton)
Narrator – Magdalena Kajrowicz
Seriban – Agnieszka Findysz
Orkiestra Krakowskiej Opery Kameralnej
Skrzypce I – Anna Wójtowicz
Skrzypce I – Elżbieta Zarębska
Skrzypce II – Małgorzata Sopel
Altówka – Bogusława Jagielnicka-Hawryszkow
Altówka– Magdalena Podsiadło
Wiolonczela – Kinga Staniszewska
Kontrabas – Jarosław Wilkosz
Waltornia – Paweł Popowicz
Flet – Ewa Tupik
Obój I – Jerzy Hawryszków
Obój II – Ewa Kieres
Fagot – Maciej Rygielski
Szpinet – Anna Huszczo
NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIE MUZYCZNE MIJAJĄCEGO ROKU
CO POZOSTAŁO W PAMIĘCI
Teatr SCENA EL-JOT – KRAKOWSKA OPERA KAMERALNA
Scena teatralno-muzyczna, miejsce promocji młodych śpiewaków.
Zawdzięczamy jej pierwszą w Krakowie prezentację „Zaidy” Wolfganga Amadeusza Mozarta.
Anna Woźniakowska
Dziennik Polski
27 grudnia 2006r.
* * * * * * * *
ZAGINIONA ZAIDE
Mozartowski singspiel po raz pierwszy na scenie w Krakowie.
W roku 1799, porządkując papiery po mężu, Konstancja Mozart natknęła się rękopis dzieła scenicznego. Utworem tym był singspiel (tzw. śpiewomowa) znanym dziś pod tytułem „Zaide”. Krakowska premiera „Zaide” odbyła się w miniony weekend na scenie Krakowskiej Opery Kameralnej.
Utwór, znaleziony przez Konstancje, był niekompletny. Składał się
z dwóch aktów, nie poprzedzała go uwertura, a wśród odnalezionych dokumentów nie było śladu libretta. „Zaide” powstało najprawdopodobniej jako głos w dyskusji toczącej się wówczas w Niemczech. Coraz częściej krytykowano wszechobecną operę włoską
i domagano się stworzenia sceny, na której wystawiano by dzieła w języku niemieckim. Sam singspiel jako gatunek nie wzbudzał wówczas większego zainteresowania, ani kompozytorów, ani teatrów. Wyróżnikiem niemieckiej śpiewomowy jest to, że w miejsce recytatywów wprowadza się tekst mówiony (w wersji pokazanej na scenie Opery Kameralnej jest to tekst w języku polskim). Tematyka utworów – „Zaide” nie odbiega od schematu – była najczęściej sentymentalna, partie wokalne cechowała nieskomplikowana melodyka i brak elementów popisowych.
Libretto do „Zaide” oparto na powieści „Das Serail” Franza Josefa Sebastianiego. Przypomina ono inne dzieło Mozarta – „Uprowadzenie
z Seraju”. Niestety, w oryginale „Zaide” nie posiada zakończenia – do dziś więc nie wiadomo, jaki koniec nadałby historii kompozytor.
Od pierwszego wystawienia singspielu- a było to 140 lat temu- stosowane są różne warianty zakończenia, a rekonstruowany tekst bywa przedstawiany w dialogach lub za pomocą narratora. Krakowska Opera Kameralna zdecydowała się na to drugie rozwiązanie, a także
na zakończenie wzięte, dosłownie z powieści Sebastianiego. Całość to krótki, trwający niecałe dwie godziny kameralny spektakl, z kilkoma zaledwie bohaterami. Partie śpiewane w niczym nie przypominają popisowych operowych arii, z wyjątkiem może pieśni Zaide (w tej roli świetna Kamila Kułakowska).
Monika Frenkiel
Gazeta Krakowska
12 grudnia 2006r.
* * * * * * * *
Teatr „Scena El-Jot” działa w Krakowie już 15 lat. To z niego właśnie wyrosła Krakowska Opera Kameralna, którą od początku (tzn. od roku 2004) kieruje małżeństwo artystyczne Jadwiga Leśniak-Jankowska i Wacław Jankowski. Oni też są współrealizatorami kolejnej, tym razem również jubileuszowej premiery: singspielu W. A. Mozarta „Zaide”.
(…) Dla Krakowa „Zaide” przygotował muzycznie dyrygent Warszawskiej Opery Kameralnej, Tadeusz Wicherek.
I zrobił to perfekcyjnie. 13-osobowy zespół orkiestry (kwintet smyczkowy, waltornia, flet, obój, fagot i klawesyn) brzmiał wyśmienicie operując pięknie zestrojonym dźwiękiem. Całkiem poprawnie wypadli również soliści, dysponujący raczej kameralnymi ale ładnymi głosami. Wyróżnić należy bez wątpienia tytułową Zaide- Kamilę Kułakowską.
Jej partia jest spora i wcale nie łatwa. Artystka śpiewa z dużą kulturą i sprawnością wokalną. W pozostałych rolach wystąpili: Maciej Gallas (Gomatz), Przemysław Żywczok (Allazim), Paweł Fundament (Soliman), Michał Kutnik (Osmin) i Agnieszka Findysz (Seriban). Dialogi mówione powierzono z powodzeniem, narratorce – Magdalenie Kajrowicz (wygłaszała je w języku polskim, partie wokalne śpiewano po niemiecku).
Całość inscenizacji (reżyseria, scenografia, kostiumy, ruch sceniczny, oświetlenie) znakomicie wkomponowana została w urokliwy wystrój sali Krakowskiej Opery Kameralnej i robiła bardzo dobre wrażenie. Dalszych takich spektakli w kolejnych latach!
Jacek Chodorowski
TRUBADUR
Rok 1, Numer 4 (41)
Październik – grudzień 2006r.
* * * * * * * *
UDANE JUBILEUSZE
Scena El- Jot ma już piętnaście lat. Jadwiga Leśniak – Jankowska i Wacław Jankowski z konsekwencją tworzyli przez ten czas oryginalny teatr, w którym muzyka jest równoprawna słowu, a wystudiowany gest ważniejszy bywa od tempa akcji.
Dziś na scenie na ulicy Miodowej zanurzyć się można w inny niż otaczający nas, świat. Poetycko – muzyczne spektakle – koncerty w prostej, a ładnej oprawie plastycznej, toczące się jakby poza czasem, w sobie tylko właściwym rytmie – znajdują chętnych odbiorców. Odpowiedzią na to zapotrzebowanie było stworzenie przy ulicy Miodowej Krakowskiej Opery Kameralnej.
Jubileusz piętnastolecia sceny czczono w sobotę premierą nieznanego w Krakowie singspielu Mozarta zatytułowanego „Zaide”. To pierwowzór późniejszego „Uprowadzenia z seraju”, niedokończony przez kompozytora, ale pozostawiony jednocześnie w tak kompletnym stanie, iż już w połowie XIX wieku partytura „Zaide” została opublikowana i wystawia się ją na scenach operowych.
Inscenizacja singspielu wymagała rozwiązania problemu tekstu mówionego. Czy powierzyć go śpiewakom, czy posłużyć się narratorem? W jakim języku wystawić utwór? W Krakowskiej Operze Kameralnej reżyser Wacław Jankowski opowiadanie treści akcji powierzył narratorce – Magdalenie Kajrowicz, podającej tekst w języku polskim ciekawie, choć w I akcie ze zbyt wielką celebrą. Partie wokalne śpiewane były w oryginale, czyli po niemiecku. Muzyka mogła w sobotę zadowolić najwybredniejszych słuchaczy przede wszystkim za sprawą świetnego przygotowania i prowadzenia spektaklu przez Tadeusza Wicherka, na co dzień pracującego w Warszawskiej Operze Kameralnej, a więc specjalistę od Mozarta. Bardzo dobrze brzmiała orkiestra, równie dobrze spisali się soliści, przede wszystkim Kamila Kułakowska – sopran z Bydgoszczy, odtwórczyni partii tytułowej, sprawnie i z wielką muzykalnością pokonująca karkołomne trudności Mozartowskiej muzyki. Dobrymi jej partnerami byli krakowscy śpiewacy: Maciej Gallas i Paweł Fundament – tenorzy, Przemysław Żywczok i Michał Kutnik – barytony oraz wspaniale wygimnastykowana Agnieszka Findysz.
W sumie ładny spektakl na jubileusz. Życzymy dalszej owocnej pracy!
Anna Woźniakowska
DZIENNIK POLSKI
12.12.2006r.
* * * * * * * *
BURGUND, ZŁOTO I SŁODKIE ŁZY
„Zaide” w reż. Wacława Jankowskiego w Krakowskiej Operze Kameralnej. Pisze Monika Partyk w Ruchu Muzycznym.
«Istniejąca od piętnastu lat Scena El-Jot to teatr prywatny, a od dwu lat działa przy nim Krakowska Opera Kameralna – jedyna prywatna taka Opera tego typu w Polsce. Jadwiga Leśniak-Jankowska i Wacław Jankowski – twórcy teatru – od samego początku ustalili jego profil: Scena El-Jot to teatr muzyczny sięgający do przeszłości, często ową przeszłość wskrzeszający, w którym elegancki ruch i wystudiowany gest oraz stylowa, zawsze wysmakowana oprawa plastyczna są elementami nie mniej od samej muzyki ważnymi. Spektakle teatru cieszą ucho i oko, a domowa atmosfera pozwala zapomnieć, że jesteśmy w poważnej, bądź co bądź, instytucji. Choć stałą siedzibę, w samym sercu Kazimierza, Scena El-Jot znalazła dopiero przed siedmioma laty, dziś trudno już wyobrazić sobie ulicę Miodową bez bramy z miodowym emblematem.
Z okazji piętnastolecia Sceny oraz Roku Mozartowskiego Krakowska Opera Kameralna przygotowała inscenizację „Zaide” Mozarta – dzieła nie pokazywanego dotąd w Krakowie. (…)
Podstawową kwestią dla każdej inscenizacji „Zaide” jest wybór finału – reżyser Wacław Jankowski zdecydował się na zakończenie szczęśliwe. Tekst mówiony, po polsku, nie zabrzmiał w dialogach śpiewaków, przedstawiła go narratorka. Partie śpiewane zachowały język oryginału – niemiecki. Poprzedzenie opery, zgodnie z przyjętą praktyką, jednym z utworów Mozarta o wyraźnie wschodnich elementach, wprowadziło od początku w klimat Orientu. Wysoki poziom kameralnej orkiestry w dużym stopniu wynikał z doświadczenie dyrygenta – Tadeusz Wicherek od szesnastu lat prowadzi spektakle Warszawskiej Opery Kameralnej i uczestniczył we wszystkich kolejnych jej Festiwalach Mozartowskich, toteż ma w dorobku wszystkie dzieła sceniczne kompozytora. Również dla odtwórczyni roli tytułowej – Kamili Kułakowskiej Zaida nie była pierwszą rolą w Mozartowskim repertuarze. Pochodząca z Bydgoszczy młoda śpiewaczka, laureatka wielu konkursów, wiodła prym wśród wokalistów, a jej mocny i dźwięczny sopran pokonywał wszelkie meandry partytury z iście mozartowską lekkością. Technicznie nie ustępował jej tenor Maciej Gallas w roli Gomatza (debiutował przed laty jako Tamino w „Czarodziejskim flecie”), choć wyczuwało się, że to głos kalibru stworzonego dla opery kameralnej właśnie. Również i pozostali młodzi wykonawcy: baryton Przemysław Żywczok (Allazim), tenor Paweł Fundament (Soliman) i baryton Michał Kutnik (Osmin), nie rozczarowali, jak sądzę, słuchaczy. Recytacja czytającej z ozdobnej księgi narratorki Magdaleny Kajrowicz w intonacji i geście – jako element koncepcji reżyserskiej widowiska „z patyną” – była wręcz znakomita. Taniec i zmysłowość wprowadziła natomiast Agnieszka Findysz jako Seriban nadaremnie kusząca zdradzonego sułtana, mając za tło muzyczne jedyny komiczny numer opery – „arię ze śmiechem” stręczyciela Osmina.
(…) Katarzyna Mucha ograniczyła scenografię do plastycznego skrótu Orientu, wykładając podłogę i ścianę wzorzystymi dywanami. Ich uzupełnieniem były dwa krzesła o egzotycznej linii, dwie czarki i dwie podwieszane kurtynki. Stylowość i urodę kostiumów Muchy mogliśmy docenić już w przedstawieniu „Satiro e Corisca” – w „Zaide” potwierdziła swój smak i talent. W strojach kobiet zdecydowanie postawiła na zmysłowość: wszystkie są w ciemnej burgundzkiej czerwieni, podobnie jak perełkowe przepaski na włosach i usta „Zaide”. Burgund to również podstawowy kolor scenografii – w nim utrzymane są wyścielające podłogę kobierce. Dopełnia go złoto: szaty sułtana, desenie sukien, księga narratorki i wiszące kurtyny. Ów duet burgunda i złota wspaniale obrazuje opowieść o dwóch siłach: miłości i władzy. Ciekawym i pełnym uroku pomysłem choreografii Jadwigi Leśniak-Jankowskiej są „żywe obrazy” – ekspresyjnym, wystudiowanym gestom narratorki przeciwstawiona jest statyczność nieruchomych, wyłaniających się jakby „ex machina” postaci, których słowa odczytywane są właśnie z księgi.
„Zaide”, zdecydowanie słabiej niż inne singspiele, przypomina nam, że polską nazwą gatunku jest komedioopera. Chętniej już zgadzamy się na francuski odpowiednik – „comedie larmoyante” („komedię łzawą”). Jest to niewątpliwie „poważny singspiel”. Lecz powagą, jak to w singspielach, sentymentalną. O gatunku tym tak pisze poeta Jean-Pierre Claris de Florian: „Przez komedię uczuć rozumiem […] taką, która oczom widza ukazuje postaci cnotliwe i prześladowane; ciekawą sytuację, gdzie namiętność walczy z obowiązkiem, gdzie honor triumfuje nad korzyścią; wreszcie taką, która umie nas pouczyć nie nudząc, rozczulić nie zasmucając, i która karze płynąć słodkim łzom, co jest pierwszą potrzebą czułego serca.” Otóż to: słodkie łzy – nie słone i nie gorzkie. Taka jest „Zaide”. I taki jest spektakl Krakowskiej Opery Kameralnej – nagrodzony, i słusznie, owacjami na stojąco. Rozczulający. Ale zawsze z umiarem, jak umiarkowana jest słodycz rodzynek – sułtanek – z których usypane jest serce na plakacie. Oczywiście złote. A pod nim, oczywiście, czerwone imię Zaide. Z rodzynką zamiast kropki nad „i”.
Monika Partyk
RUCH MUZYCZNY nr 2/21.01.07
23-01-2007